„Nadanie Odrze osobowości prawnej oznacza, że zyskałaby zdolność sądową, a zatem mogłaby stać się stroną postępowania. Obecnie Odra nie posiada swojej reprezentacji, nikt nie może zająć stanowiska w jej sprawie, i nikt nie może podjąć się jej obrony” – piszą aktywiści na stronie „Apelujemy o uznanie Odry za osobę prawną”. Pod apelem podpisało się ponad 14 tys. osób.
Jak rzeka może zostać osobą? M.in. o tym opowiada film „Jestem rzeką, rzeka jest mną” (I Am The River, The River Is Me, reż. Petr Lom). W 2017 roku rzeka Whanganui w Nowej Zelandii – jako pierwsza na świecie – uzyskała osobowość prawną.
Rzeka Whanganui jako pierwsza została osobą
Whanganui to jedna z najdłuższych rzek w Nowej Zelandii. Mierzy blisko 300 km. Nowozelandzcy Maorysi starali się o nadanie rzece wyjątkowego statusu od 1873 roku. Uznają ją za żywą istotę i swojego przodka. Odzwierciedla to porzekadło w ich języku: „Ko Au Te Awa, Ko Te Awa Ko Au”. Czyli właśnie „Jestem rzeką, rzeka jest mną”.
Jednym z bohaterów filmu pod tym tytułem jest przywódca plemienia Maorysów – Ned Tapa. Podczas spływu kajakowego rzeką opowiada o więzi, jaka łączy z nią jego lud. – Jesteśmy niepodzielni, powiązani ze sobą – mówi. Maorysi identyfikują się nie tylko poprzez imiona i nazwę plemienia, ale też poprzez nazwę swojej góry i rzeki. Przebywanie nad wodą i na wodzie przywraca Maorysom równowagę, odnawia ich mauri – niewidzialną siłę życiową.
15 marca 2017 roku Whanganui uzyskała osobowość prawną. Dotyczy ona wszystkich jej części fizycznych (a więc np. dopływów) i metafizycznych (wierzeń z nią związanych). Maorysi i rząd Nowej Zelandii wyznaczają po jednym jej opiekunie. Na rzece wciąż można budować elektrownie wodne i realizować inne projekty komercyjne. Wymaga to jednak zgody opiekunów. – Nie jesteśmy właścicielami rzeki. My tylko jej pilnujemy – podkreśla Ned Tapa. Efekty to jego zdaniem m.in. znaczna poprawa czystości wody w Whanganui.
Inne przykłady osobowości prawnej przyrody
Whanganui nie była pierwszym fragmentem przyrody uznanym za osobę. Precedens miał miejsce w 2014 r., również w Nowej Zelandii. Wówczas osobowość prawną zyskał teren znany wcześniej jako park narodowy Te Urewera. Po maorysku oznacza to „spalonego penisa”.
Od 2017 r. status osoby uzyskały inne obszary. Oto przykłady:
- nowozelandzka góra Taranaki,
- rzeki Ganges i Jamuna w Indiach,
- rzeka Magpie w Kanadzie,
- dorzecze rzeki Atrato w Kolumbii.
To zachęciło organizatorów podobnych inicjatyw na całym świecie. – Dbajcie o swoją wodę dla siebie i dla swoich dzieci. Posłuchajcie swojej rzeki, nawiążcie z nią kontakt – apeluje Ned Tapa.
Czy rzeka Odra uzyska osobowość prawną?
W lipcu 2022 roku pierwsi wędkarze zaobserwowali, że w Odrze znajdują śnięte ryby. Martwych zwierząt codziennie było coraz więcej. Odrę dotknęła katastrofa ekologiczna na niespotykaną wcześniej skalę. Zginęło ponad 360 ton ryb.
Katastrofa ekologiczna na Odrze w 2022 r. / fot. Dariusz Gorajski / Shutterstock.com
„Sytuacja na rzece pogarszała się latami. Już w 2015 roku informowano o alarmującym tempie wzrostu zanieczyszczenia rzeki. Niestety, wciąż nie podjęto działań w celu zapewnienia rzece potrzebnej ochrony prawnej” – czytamy na stronie Osoba Odra. Dlatego powstała inicjatywa, by Odrę uznać za osobę prawną.
Jakie byłyby tego konsekwencje? Rzeka uzyskałaby „prawa do czynności prawnych i reprezentacji podobnych do tych, które należą się osobie nieletniej, albo nieprzytomnej, która nie może bronić się sama”. Nadal jednak moglibyśmy z niej korzystać, podobnie jak mieszkańcy Nowej Zelandii.
Millennium Docs Against Gravity 2024
Film „Jestem rzeką, rzeka jest mną” będzie można premierowo zobaczyć w podczas festiwalu Millennium Docs Against Gravity. To już 21. edycja największego polskiego festiwalu filmowego. Odbędzie się on w dniach 10–19 maja 2024 r. w kinach w 8 polskich miastach (Warszawa, Wrocław, Gdynia, Poznań, Katowice, Łódź i Bydgoszcz) oraz od 21 maja do 3 czerwca online na mdag.pl.
„National Geographic Polska" jest patronem medialnym festiwalu Millennium Docs Against Gravity.
